Grčka istorija govori da je Solun sa okolinom u VII veku bio, zapravo, prva slovenska, a time i srpska otadžbina. Ima dosta bitnih arheoloških i istorijskih tragova o boravku zakarpatskih Srba na prostoru severne Grčke iz vremena kada su se sa starim Slovenima doselili iz dalekih severnih stepa.

Početkom 7. veka, vizantijski izvori beleže da je narod Slovena, koji se sastojao od Draguvita, Sagudata, Velegezita, Vajunita i Verzita opustošio Tesaliju, Heladu, Ahaju, Epir, pa čak prešao i u Aziju. Ovi Sloveni su poraženi pod Solunom, ali su ostali da žive na ovoj teritoriji.

U vreme cara Iraklija (610-641), u okolinu Soluna doselili su se i Srbi (kako je zabeležio car K. Porfirogenit) i po njima se oblast i nazvala Servija. Avarsko-slovenski napad na Carigrad 626. godine bio je koban po Avare, jer posle toga iščezavaju sa istorijske pozornice, a slovenska plemena naseljavaju se i učvršćuju u unutrašnjosti Vizantije. Terene koje su Sloveni pritisli vizantijski izvori nazivaju „Sklavinije”. Ovo su, po svoj prilici, počeci slovenskih kneževina.

Kasnije su se Srbi iz Grčke peli prema severu, a iza sebe su kao večne tragove ostavljali svoje hramove na Svetoj gori i poluostrvu Atos.

Sveta gora je malo, usamljeno, brdovito i šumovito poluostrvo, jedan jezičak poluostrva Halkidiki, koji se pruža u Egejsko more. Dužina mu je oko 50, a širina do 10 kilometara. Na krajnjem jugu, poluostrvo se završava gorostasnom kupolom, Atosom, visokom blizu 2030 metara, krunisanom jednom crkvicom. Ona je najčudnija i najneobičnija republika na svetu, kakvu nećemo nigde naći, ne samo u sadašnjosti nego i u prošlosti. U granicama njene teritorije nema telesnog rađanja, pošto njeno stanovništvo sačinjavaju samo ljudi muškog pola. Pa ipak, kao takva, ova monaška republika postoji više od 1000 godina i nadživela je i nekada moćnu Vizantiju, u čijim granicama je ponikla, a takođe i vekovima nepobedivo Osmanlijsko carstvo i očuvala srpstvo.

Prvi monasi su se nastanili u Svetoj gori u VIII i u početku IX veka, u doba vizantijskih careva ikonoboraca. U prvoj polovini IX veka, na Svetoj gori postojala je dosta jaka monaška kolonija. Na Svetoj gori je tada bilo samo malih manastira sa po nekoliko monaha. Tek krajem IX veka Sveta gora je postala potpuno monaška zemlja. Godine 885, vizantijski car Vasilije Prvi Makedonac, zlatnom bulom poklonio je Svetu goru njenim monasima, ukinuvši na njoj svaku drugu vlast i uzevši je pod neposrednu carsku zaštitu. On joj je dao samoupravu, koja traje sve do danas.

U X veku monaški život iz osnova je preuredio sveti Atanasije Atonski iz Trapezunta. Uz izdašnu pomoć svoga prijatelja Nikifora Foke, vizantijskog cara, podigao je velelepnu Veliku lavru 963. godine pod samim atonskim rtom. On je lavri dao ktitorski ustav, postao njen prvi iguman i zaveo opštežiće - zajednički način života, ishrane, odevanja, uprave i bogosluženja. U njegovo doba u Velikoj lavri bilo je preko stotinu, a nešto kasnije i do 700 monaha. Veliki ugled svetog Atanasija i njegove Velike lavre počeo je privlačiti monahe sa svih strana. Zidani su novi veliki manastiri. Atonska gora se proču kao sveto mesto i dobi naziv Sveta gora. Već u XI veku, ona broji 180 manastira, a početkom XIII veka 300 manastira.

Najmlađi Nemanjin sin, Rastko, našao je u Svetoj gori sredinu za kojom je žudio. Tu se mogao ne samo posvetiti asketskom životu, nego je mogao u Vatopedu, koji je imao najbogatiju biblioteku na Svetoj gori, da dobije najvišu kulturu onoga doba. Sava je želeo da sve što je ovde lepo i korisno na neki način prenese svom srpskom narodu, tim pre što su, pored Grka, imali na Svetoj gori svoje manastire i neki drugi pravoslavni narodi: Iverci, Bugari, Rusi. Za to je on još pre dolaska svoga oca na Svetu goru molio vatopedskog igumana da mu dozvoli da podigne makar samo ćeliju gde bi monasi srpske narodnosti mogli naći skloništa. Međutim, iguman nije izišao u susret Savinoj molbi.

Tu svoju želju ostvario je Sava nakon dolaska svog oca. Kada je Stevan Nemanja, kao monah Simeon, došao sinu na Svetu goru, prvo je obišao i bogato darivao sve svetogorske manastire. I on se tada uverio da su ovi manastiri snažni rasadnici duhovnog života i kulture i da su od ogromne koristi za svoj narod. Zato mu je ideja o podizanju srpskog manastira postala veoma važna.

Sava je tu očevu i svoju želju izrazio najpre caru Aleksiju Trećem Komnenu : „Ima jedan zapusteli manastir, po imenu Hilandar, pa ako carstvo ti blago učini meni i mojem ocu, daćeš nam ga, a mi ćemo, opet, kao od nas, dati ovaj Vatopedu.”

Vizantijski car Aleksej III, dade juna 1198. hrisovulju, „ Hilandar sa svim naseljem, utvrdiv carskim pismom i svojim zlatnim znamenjem”, Stefanu Nemanji i njegovom sinu Rastku da „o svom trošku obnove, ili bolje reći, iznova sazidaju i vaspostave manastir, koji će služiti za primanje ljudi od srpskog naroda”. Rastko Nemanjić je renovirao stari manastir Hilandar kao srpsko svetilište. Car je tada naredio - kako citira dr Radmila Radić u svojoj knjizi „Hilandar u državnoj politici Kraljevine Srbije i Jugoslavije 1896-1970”, da srpski manastir bude „samostalan, svojevlastan i samoupravan”.

Tako je i bilo pod Nemanjićima.

Čim su dobili carsko odobrenje, otpočeše Simeon i Sava da grade novi manastir Hilandar. Veliki župan Stevan Nemanjić slao im je iz Srbije dovoljno novca i rad je brzo napredovao. U leto 1198. godine Simeon i Sava sa Srbima monasima preselili su se u svoj novi manastir. Tada je Sava ponovo otišao caru, koji dade Hilandaru privilegovan položaj carske lavre, a unutrašnjem životu potpunu samoupravu i nezavisnost. Kao vidljiv znak manastirske samostalnosti, darovao je car Savi žezal od ebanovine, bogato ukrašen dragim kamenjem, biserom i koralima. Na njega je kasnije urezan natpis da ga je Sava dobio od cara „u znak carske vlasti za postavljanje samovlasnog igumana”.

Hilandar je istinski izvor, majka velikih ljudi koji su bili potrebni mladoj otadžbini. Svi Nemanjići ukazivali su Hilandaru naročitu pažnju i bogato ga darivali i izgrađivali. Uroš, Dragutin i Milutin su i podizali kule (pirgove) za zaštitu i odbranu Hilandara. Kralj Milutin je 1303. sazidao novu crkvu Vavedenja Bogorodice na mestu stare Nemanjine, „ukrasio je svakim različitim lepotama”, sagradio mnoge zgrade i poklonio manastiru mnoga sela i metohe.

Car Dušan je 1347. godine zajedno sa caricom Jelenom obišao sve svetogorske manastire, ali je Hilandar naročito obdario ne samo prilozima nego i stalnim prihodima. Knez Lazar je sagradio pripratu ispred Milutinove crkve i darovao manastiru neke zemlje. Samo tada, u četrnaestom veku, Hilandar je bio u granicama srpske države, ali je kasnije ostao vezan uz srpsku crkvu i narod.

Posle Kosovske bitke, o Hilandaru su brinuli Lazarova udovica carica Milica, deca i vlastela. Najveći priložnik Hilandaru bio je srpski narod, jer veza Hilandara sa otadžbinom nije nikada prekinuta.

U manastiru Hilandar trenutno živi oko 30 monaha a među 20 manastira na Svetoj gori, Hilandaru pripada trećina zemlje. Na Svetoj gori bogatstvo se ne meri materijalnom stranom, ali u rangiranju svetogorskih manastira, Hilandar zauzima četvrto mesto. Najveća građevina manastirskog kompleksa je pirg posvećen svetom Savi, kojeg je sagradio kralj Milutin. U samom manastirskom kompleksu Hilandara ima deset malih crkava - paraklisa, ne računajući one van zdanja.

U Hilandaru su sačuvane ikone iz XIII veka, koje se smatraju jednima od najlepših u hrišćanstvu. Tu je i ikona Bogorodice trojeručice, koju je po crkvenom predanju radio apostol i jevanđelist Luka. Ikona se jedno vreme nalazila kod svetog Jovana Damaskina, kome je kalif grada Damaska odsekao ruku. Damaskin je Bogorodici pridodao treću ruku urađenu od srebra, i otuda po predanju nosi naziv Trojeručica, koja je dospela u Hilandar, pa u Srbiju. Iz Srbije, Trojeručica se pred najezdom Osmanlija, da je ne bi oskrnavili, vraća na Hilandar. Prema predanju, monasi se pomole Bogu, iznesu ikonu i stave je na magarca, koji je, vođen božijom rukom, donosi pred manastir Hilandar. Tu su je hilandarski monasi uneli, a u znak sećanja na taj događaj, na mestu gde su skinuli ikonu podigli su malu kapelu koja podseća na taj čudesni događaj.

Hilandar i njegovi manastiri, kao i grčki manastiri Esfigmen, Vatoped i kapela Kozme i Damjana i danas čuvaju srpsku veru i duhovnost. Hilandar tokom godine slavi tri slave: Vavedenje, Svetog Savu i Simeona Mirotočivog. U njima su pored Bogorodice trojeručice, Povelja despota Đurđa Brankovića, pojas Bogorodice od kamilje dlake, poklon cara Lazara. Riznica manastira je mesto gde se čuva srpsko duhovno blago od osam vekova. Blago koje Bog i monasi sačuvaše. U manastirskom groblju su smeštene lobanje velikog broja srpskih monaha Justina, Pavla, Mitrofana...

Monah Arsenije, potomak patrijarha Arsenija Čarnojevića, umro je kako je to sudbina htela, na jugu Grčke. Vadim Arsenijev Čarnojević je umro 18. aprila 1981. godine, na Svetoj gori. Poslednji potomak Čarnojevića je odrastao u Njujorku i postao uspešan poslovni čovek. Međutim, nije imao dece. Pošto mu je umrla supruga Olga, on je u starosti krenuo da obilazi svet i tako dospeo do Svete gore. Kako mu se Hilandar mnogo dopao, a saznavši da ga je stigla najopasnija bolest, odlučio je da imanje ostavi Hilandaru i umre kao monah. Tako se zatvorio krug još jedne istorijske priče o srpskim seobama po Balkanu, po Evropi i po svetu.

Pod Turcima Hilandar nije izgubio sve privilegije srpskih i vizantijskih vladara, ali je ipak teško osiromašio, a pogađali su ga i požari.

Srpski knez Miloš Obrenović je manastir u Carigradu 1821, „zaštitio od napasti turske vojske”. Knez Aleksandar Karađorđević ga je pomagao sa 500 dukata godišnje. Stojan Novaković, naš čuveni istoričar i državnik, 1885. napisao je uputstvo „za srpskog episkopa u Hilandaru”, kojim bi trebalo da u manastiru „ojača srpski jezik, duh i ljubav ka istoriji i starim predanjima srpskim”. Manastir se – pisao je Novaković - ima smatrati „kao deo crkve srpske”, pa se „u njemu ima zavesti red propisan za crkve srpske”.

Kao svetilište Srba, manastir je bio i glavna spona između Srbije i Grčke, koju su beogradski vladari često pohodili. Prvi srpski vladar, posle Nemanjića, koji je posetio Hilandar, bio je kralj Aleksandar Obrenović. On je putovao u Atinu i u manastiru proveo uskršnje praznike. Aleksandar je manastiru odobrio znatnu pomoć a na revers dobio Nemanjinu osnivačku povelju i Miroslavljevo jevanđelje. Povelja je bila čuvana u Narodnoj biblioteci, ali je nestala tokom 1915.

Ostalo je zapisano u hronikama da su Hilandar tada pomagali ruski vladari, posebno car Ivan Grozni, za koga se tvrdilo da je srpskog porekla.

Drugi srpski kralj, koji je posetio Hilandar, bio je Petar Karađorđević. Posle Moskve, Kijeva, Plovdiva i Carigrada, stigao je i na Atos i odmah posle toga poslao monasima arhitekte za radove na tipikarnici Sv. Save, pirgu i trpezariji, ali su novac monasi potrošili za druge potrebe, a radovi - brzo obustavljeni.

Vlasti socijalističke Jugoslavije nisu izražavale neku posebnu ljubav za Hilandar. Treći i poslednji jugoslovenski lider, koji je posetio Hilandar, bio je Slobodan Milošević, o čemu monasi nerado govore. Konačno, u Hilandar potom odlazi Vojislav Koštunica, četvrti vladar posle Nemanjića.

Bratstvo manastira Hilandar danas vode iguman arhimandrit Mojsije, arhimandrit Stefan, jeromonah Kirilo i jeromonah Metodije. Monasi su, između ostalih, monah Agaton, monah Mihajlo, monah Vasilije, monah Nikolaj, monah Sava, monah Jefrem, monah Nikodim, monah Jovan, monah Ilija, monah Josif, monah Makarije, monah Nikanor, a iskušenici su Gavrilo i Dragan. Manastir izdaje svoj list „Hilandar”.

SRPSKO VASKRSNUĆE

Pravoslavna Grčka bila je uvek dobar oslonac Srbiji, prijatelj u dobru i zlu.

To se i pokazalo u balkanskim ratovima i svetskim, kada se srpski narod oslobađao od ropstva i pokušavao da izgradi kuću za sebe. Kada se 1915. Srbija našla pred krahom, jer joj je pretila kapitulacija ili nestanak, četvrt miliona Srba je krenulo preko vrleti Albanije da u Grčkoj potraži sklonište i spas, da se oporavi i svoju bitku privede pobedničkom kraju. Mnogi od njih su utočište našli na malom grčkom ostrvu Krf. Od 18. januara 1916. do 21. februara 1916. godine, posle prelaska Albanije, savezničkim brodovima iz luke Valone na Krf evakuisano je 151.828 vojnika i civila.

Prvo iskrcavanje na Krfu bilo je u pristaništu grčke hidrobaze u Guviji, šest kilometara severno od grada Krfa, na kome danas stoji spomen-ploča. Grci su 1916. toplo prihvatili svoju pravoslavnu srpsku braću. U tadašnjem hotelu „Bela Venecija” bila je smeštena Vlada Srbije, koja je svoje sednice održavala u Gradskom teatru. I crkve Sv. Arhanđela Gavrila, Sv. trojice i Sv. Nikole bile su ustupljene Srbima. Na Krfu je formirana srpska osnovna škola sa 290 učenika i niža gimnazija sa 120 đaka. Organizovana su sportska društva, održavale su se fudbalske utakmice sa savezničkim ekipama. Na ostrvu je bilo mnogo srpskih kafana, bakalnica, piljarnica.

Dva naroda živela su zajedno u velikom prijateljstvu. Vlasnik hotela „Bela Venecija” u kome je bila smeštena srpska vlada, Janis Gazis, udao je sve tri svoje ćerke za Srbe. Najstarija, Đovana, udala se za konjičkog oficira Milivoja Čolaka Antića. Avgusta za Milana Stojadinovića, budućeg predsednika jugoslovenske vlade. Najmlađa ćerka Sapfiro udala se za profesora Ljubomira Kazimirovića. I ministar spoljnih poslova Cincar-Marković bio je oženjen Krfljankom. Najuverljivije svedočanstvo o neizbrisivom tragu boravka Srba na Krfu je to da su se u rečniku današnjih, pogotovo starijih Krfljana zadržale reči: „tata”, „baba”, „glava”, „kuća”.

Iznemogla srpska vojska je lečena na ostrvu Lazaret, dok su mrtvi prebacivani na tada pusto ostrvo Vido. Smatra se da je na ostrvu Vidu, u moru, odnosno u Plavoj grobnici, kao i na 27 vojničkih grobalja na Krfu 1916. sahranjeno oko deset hiljada srpskih vojnika i regruta.

Prvo spomen-obeležje poginulim ratnicima postavila je Kraljevska mornarica Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. To je Kameni krst koji se nalazi iznad kosturnice na ostrvu Vido. Otkrio ga je lično Kralj Aleksandar Karađorđević 1922. u prisustvu velikog broja vojnih, državnih i crkvenih predstavnika dve zemlje. Mauzolej-kosturnicu na ostrvu Vidu je projektovao arhitekt Nikola Krasnov, a završen je 1938. godine. Na mermernim zidinama nalaze se 1232 kasete sa kostima ratnika koji su bili sahranjeni na 27 krfskih grobalja, a čija su imena bila poznata. Kosti 1532 nepoznata ratnika sahranjene su u dva spoljašnja bočna kamena bunkera iznad kojih se nalazi lice i naličje Albanske spomenice. Glavno mesto za grb decenijama je bilo prazno, ali je u aprilu 2006. godine postavljen grb Kraljevine Jugoslavije. Na Polikastronu je podignut Spomenik srpskom ratniku i bista Nikole Pašića, tadašnjeg srpskog premijera.

Ovo sveto mesto je razlog što naši turisti sve češće dolaze na Krf, tako da ostrvo Vido godišnje poseti oko 15.000 Srba, a čitav Krf oko 30.000.

Na Krfu danas postoji desetak srpskih spomenika, mnogo dokumenata u grčkim arhivima i dokaza da su ovde boravila dva srpska kralja, dva premijera, dvadesetak ministara i mnogi znameniti srpski intelektualci, vojskovođe, pisci, slikari, kompozitori i obični ljudi.

Kroz Grčku je u ratovima tokom XX veka prošlo oko 600.000 srpskih vojnika, oficira, starešina i civila. Mnogi od njih su zauvek ostali u Grčkoj, većina mrtvi, a manjina živi. U Grčkoj danas postoji 15 memorijalnih srpskih područja, od kojih su najpoznatije kosturnice u Solunu i na ostrvu Krfu i ostrvu Vidu. Na Vidu je i spomenik podignut 1996. godine, na desetogodišnjicu bratimljenja gradova Kruševac i Krf. U krfskom mestu Agios Mateas je spomen-česma podignuta od strane oficira Trećeg bataljona Petog pešadijskog puka u znak sećanja na stradale vojnike tog puka, obeležje podignuto u znak sećanja na pripadnike proslavljene Drinske divizije, kao i spomenik Janisu Janulisu, koji je dao imanje za srpsko groblje.

U Edesi postoji obeležje podignuto u spomen na vojnike Timočke divizije stradale između 1912. i 1918. godine. U Hrisi je vojničko groblje nastalo kao jedno od brojnih pukovskih grobalja iz Prvog svetskog rata. Polikastro i prefektura Kilkis imaju dva srpska obeležja: spomenik podignut u čast boraca savezničkih armija stradalih u borbama na Solunskom frontu i spomenik Nikoli Pašiću, predsedniku Vlade Kraljevine Srbije tokom Prvog svetskog rata.

Grčka je 1993. godine ustupila jednu od najstarijih kuća na Krfu za ovaj srpski muzej i konzulat. Taj muzej se naziva Srpska kuća. Nalazi se u centru grada Krfa, u ulici Moustoxidou 19 i sastoji se od muzeja „Srbi na Krfu 1916-1918” i konzulata Republike Srbije, u kome kao počasni konzul radi jedan Grk. Muzejska postavka sadrži 10 posebnih celina koje hronološki prikazuju fotografijama, kartama, dokumentima i predmetima istorijski period od odbrane Srbije 1915. godine do kraja boravka Srba na Krfu.

Na ovoj zgradi podignuta je prva srpska zastava u 21. veku, krajem maja 2006, pošto je Narodna skupština proglasila nezavisnu Republiku Srbiju. Zastavu je podigao kustos Ljuba Saramandić, unuk dvojice srpskih vojnika koji su prošli Prvi svetski rat i postali nosioci Albanske spomenice.

Prvi Srbi došli su na Krf početkom prošlog veka i nastanili se u brdima iznad Ipsosa. Tamo i danas ima Tomića, Andrića, Petrovića, Srbosa, koji, međutim, ne govore jezik svoje otadžbine. Danas na Krfu stalno boravi i radi oko pedesetak Srba. Među njima najuposleniji je Velja Mihajlović, vlasnik poznate turističke agencije „Tamo daleko”, koji ima ideju da formira i prvo srpsko udruženje na Krfu.

Za Krf se kaže da je ostrvo spasa, jer su se na njemu Srbi toliko oporavili da su se vratili u rat i posle proboja Solunskog fronta oslobodili zemlju i 1918. ujedinili srpski narod na Balkanu. Za ostrvo Vido je mitropolit Dimitrije još 1918. rekao da je srpski Jerusalim, dokaz vitalnosti srpskog naroda, herojske borbe za slobodu i stremljenja ka budućnosti.

Posle Krfa, početkom XX veka Solun je postao druga srpska kuća u Grčkoj, jer su se u njemu smestili Komanda Srpske vojske, Kraljevski štab i Srpska pravoslavna crkva, koja je osnovala školu, ali i groblje. Solunsko groblje Zejtinlik već čuva decenijama uspomenu na 8000 poginulih srpskih vojnika na Solunskom frontu i 2000 interniraca iz Drugog svetskog rata.

Srpska vojska je na grčkom tlu hrabro branila nezavisnost svoje zemlje i odnela velike pobede u borbama na Solunskom frontu, zajedno sa ostalim snagama Antante, koju su činile Francuska, Engleska, Rusija, Italija i Sjedinjene Američke Države. U toku Prvog svetskog rata, Srbija je izgubila 1.264.000 ili 28 odsto stanovnika i polovinu muškaraca od ukupne populacije od 4.529.000, od čega se nikada nije oporavila.

Grobovi Solunaca govore da su u Grčkoj zauvek ostali Srbi iz svih krajeva bivše Kraljevine Srbije, i potom Kraljevine Jugoslavije - Vasilije Jeremić iz Srbinja, Petar Batinić iz Nevesinja, kaplar Spasoje Damnjanović i redov Živko Bojčić iz Beograda, Petko Ristić iz Prizrena.

Čuvar groblja godinama je bio Đorđe Mihajlović, čiji je deda ovde sahranjen. I otac mu je bio čuvar ovog srpskog groblja. U Spomen-kosturnici na zidu stoji galerija likova srpskih velikana kralja Aleksandra, vojvode Radomira Putnika, vojvode Stepe Stepanovića, vožda Karađorđa, vladike Njegoša.

NOVI POHODI

S obzirom na to da je u Grčkoj i posle 1945. Kraljevina opstajala neko vreme, izvestan broj monarhista iz Srbije potražio je utočište u ovoj zemlji, mada ona nije bila njihova konačna destinacija. Srbi koji su u Grčkoj posle prvog i drugog velikog rata osnovali porodice, s vremenom su se raselili iz Soluna i okoline širom poluostrva. Ima dokaza da danas, na primer, mnogobrojna porodica Karadžić živi na Peloponezu, a da Serbosa ima na Rodosu. Nažalost, potomci ovih Srba više ne govore maternji srpski jezik.

Danas u Grčkoj živi i radi oko 9000 Srba. Novi srpski pohodi na Grčku otpočeli su krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina, prvo iz turističkih i ekonomskih, a potom iz političkih razloga. I dok su naši turisti nakratko pohodili Grke, sredinom osamdesetih godina na poluostrvo su počeli prvo da se doseljavaju srpski sportski gastarbajteri, a potom i biznismeni. I jedne i druge je privukla lepa šansa da rade i zarade, ponajviše u Atini i Solunu.

U ovom periodu i ugledne jugoslovenske firme otvaraju predstavništva, uglavnom u Atini i Solunu. Neki od službenika ostali su u Grčkoj i posle zatvaranja tih kancelarija. Sava Gvozdenović je bio vlasnik firme „Golden vej”, Ljiljana Ksantopulos je bila direktor agencije „Mediteranija”. Rade Popović, Nenad Starovlah i Zoran Jovičić pikali su fudbal u klubu „Etnikos”, a Bane Prelević u PAOK-u. Bilo ih je stotinu, od trenera Dušana Bajevića i Dude Ivkovića preko Tarlaća i Paspalja do trenera Dragana Šakote i golmana Mladena Furtule.

Masovne emigracije srpskog stanovništva u Grčku vremenski se poklapaju s početkom krize na prostoru bivše SFRJ. Nemirne devedesete odvele su na privremeni rad u Grčku i na hiljade novih srpskih pečalbara. Među njima našao se i Vladimir Arsenijević, autor romana „Potpalublje”, koji još nije bio slavan. Tada je bilo svega 1200 registrovanih državljana SRJ, ali su se procene realnog stanja kretale od četiri hiljade do dvadeset hiljada. Ova razlika svedoči umnogome o nelegalnom pravnom statusu srpskih emigranata u Grčkoj tokom devedesetih godina. U punoj sezoni, ne računajući turiste, u Grčkoj je, na primer, 1997. bilo oko 12.000 Srba. Za njih je država Srbija, tačnije RTS na Halkidikiju otvorio radio program „Yugotalasi”, da bi mogli da slušaju najnovije vesti i srpsku muziku iz otadžbine.

Bile su to godine kada su ambasada SRJ u Atini i Generalni konzulat u Solunu bili političke ispostave predsednika Slobodana Miloševića, a grčke vile domovi srpske političke i poslovne elite. Uspešniji Srbi su tada u Solunu, u Američkoj školi „Borova šuma”, na Pileu školovali svoju decu.

Grčko-srpskih brakova i dece danas ima toliko da je 2003. otvorena dopunska škola na srpskom jeziku „Sveti Sava”, koja ima dva ogranka - u Solunu i Katerini. Ova škola nastavlja srpsku tradiciju iz prve polovine prošlog veka, kada je u Grčkoj, do Drugog svetskog rata, bilo nekoliko srpskih škola. Za predsednika Školskog odbora izabrana je Marica Jelić, profesor Univerziteta u Solunu. Proteklu školsku godinu je završilo 36 učenika, a sada ih ima 67.

Dušan Galević, nekadašnji prvotimac „Crvene zvezde”, sin Srbina i Grkinje je u Solunu otvorio srpsku kafanu „Dijalog” i fudbalski teren „Mala marakana”. To je danas najpoznatije srpsko sastajalište.

Međaš srpske kulture u Grčkoj je prevodilac i pisac Gaga Rosić, koji od 1981. živi u Atini. Prevela je više od 50 romana sa srpskog na grčki i postavila nekoliko srpskih drama u grčkim pozorištima. Beograđanka Milena Tomašević je kao akademski slikar i dizajner kompjuterske grafike u Grčkoj organizovala neku vrstu kreativne radionice za decu i odrasle.

Puštajući svoje korene na grčkom tlu, moderni Srbi su zasnivali sa Grcima svoje porodice, ali i porodične firme i uspeh u poslu. Troje mladih arhitekata iz Srbije, Danijela Stanković, Igor Stipac i Mladen Stamenić, koje je život odveo u Atinu, osvojili su značajno međunarodno priznanje – prvu nagradu na konkursu EUROPAN koji se svake druge godine održava u zemljama EU. Srpski trio zastupao je „boje” Grčke, i svojim idejnim rešenjem naselja na periferiji Atine, Ilion, po oceni međunarodnog žirija od devet članova najuspešnije odgovorio na temu.